تحولات دیوان قضایی و تأثیر آن بر وضعیت و جایگاه قضات؛ از اوایل خلافت عباسی تا تسلط آل‌بویه بر بغداد (334ـ132ق)

در دیوان قضایی دولت عباسی دو بخش مجزا وجود داشت؛ سازمان قضا که با نظارت قضات اداره می‌شد و دیوان مظالم که شخص خلیفه و در مواردی نایبان او، متولی آن بودند. گرچه به ظاهر وظایف و حوزه فعالیت هر کدام به طور مشخص تعریف شده بود، اما مطالعه منابع تاریخی این دوره، دگرگونی‌‌‌ها و تحولات بسیار در این دیوان را نشان می‌‌‌دهد، تحولاتی که به نوبه خود، تحول و تغییر در جایگاه، نقش، وظایف و اختیارات و به‌طور کلی وضعیت قضات را در پی داشته است. از جمله تحولات و تطورات دیوان قضایی عباسیان: برخی فرصت‌های قضات برای ایفای نقش در نظام اداری، پیدایش منصب قاضی القضاتی، نقش آفرینی در امور سیاسی، محدود شدن وظایف قاضی‌القضاتی و در نهایت منسوخ شدن این منصب و موارد دیگر می‌باشد. این پژوهش بر آنست تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و به استناد منابع و مآخذ تاریخی، به بررسی آن پرداخته و سپس تغییرات متأثر از آن را در وضعیت قضات در ساختار سیاسی و اداری حکومت عباسی واکاوی نماید.